هبه چیست؟
احتمالا تا به حال به این موضوع برخورد کرده اید که شخصی هدیه ای را اهدا مینماید و پس از مدتی مراجعه، و قصد استرداد هدیه داده شده را مطرح مینماید در این گفتار در مورد همین مبحث مطالبی را بیان مینماییم:
هبه چیست؟
هبه (هدیه دادن) در لغت به معنای بخشیدن، هدیه و صدقه است اما از منظر حقوق هبه (هدیه دادن) یکی از انواع عقود معین است که در مواد ۷۹۵ تا ۸۰۷ قانون مدنی به احکام آن اشاره شده است. قانونگذار در ماده ۷۹۵ قانون مدنی به تعریف عقد هبه پرداخته و هبه در قانون مدنی اینگونه تعریف شده است: «هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را مجانا به کس دیگری تملیک می کند، تملیک کننده واهب، طرف دیگر متهب، مالی را که مورد هبه است عین موهوبه می گویند.»
به استناد این ماده از قانون مدنی باید گفت که عقد هبه سه رکن دارد: واهب (کسی که می بخشد)، متهب (کسی که مالی به او بخشیده می شود)، مال موهوبه (مالی که به دیگری بخشیده می شود).
اقسام هبه
در قانون مدنی عقد هبه به دو دسته هبه معوض و هبه غیرمعوض تقسیم می گردد:
هبه چه زمانی معوض است؟
در هبه معوض واهب (کسی که مالی را هبه می کند) در ازای مالی که به متهب ( کسی که مال به او بخشیده می شود) هبه می کند شرط می کند که عوضی دریافت کند که این عوض هم می تواند یک مال باشد و هم می تواند انجام یک عمل مشروع باشد.
هبه در چه صورت غیرمعوض است؟
هبه در صورتی غیرمعوض است که واهب (کسی که مالی را به دیگری می بخشد) در ازای مالی که به متهب (کسی که واهب مال را به او هبه می کند) می بخشد عوضی دریافت نکند و چیزی از متهب نخواهد و به صورت رایگان و مجانی مال موهوبه (مالی که بخشیده می شود) را به شخص اعطا نماید.
حال در بند های ذیل به شرایط قانونی هبه اشاره مینماییم:
۱- شخص زمانی می تواند مال خود را به دیگری هبه کند که دارای اهلیت باشد. یعنی کودک، سفیه و دیوانه نباشد.
۲- شخص فقط می تواند مالی که در مالکیت خودش است را هبه کند.
۳- هبه زمانی واقع می شود که متهب (کسی که مال به او بخشیده می شود) هبه را قبول کند و مالی که به او هبه شده است را قبض کند (یعنی در تصرف خودش بگیرد). قبض هم می تواند توسط شخص متهب انجام شود و هم از طریق وکیل او. اگر مالی به کودک، دیوانه یا سفیه هبه شود قبض باید از طریق ولی او انجام گردد. علاوه بر این موارد قبض توسط متهب باید با اجازه واهب (کسی که مال را به دیگری می بخشد) انجام شود.
۴- اگر مالی که به متهب بخشیده شده است در تصرف او باشد نیاز به قبض مجدد او نخواهد بود.
شرایط ابطال هبه
سوالی مطرح میشود که آیا امکان باطل شدن عقد هبه وجود دارد ؟ باتوجه به قوانین و مقررات موجود امکان ابطال هبه با شرایطی وجود خواهد داشت که برخی از آنها بیان می گردد:
۱- اگر قبل از اینکه قبض و تصرف در مال موهوبه صورت گیرد واهب یا متهب فوت کنند، هبه باطل خواهد بود.
۲- زمانی که در هبه نامه جعل صورت گیرد در صورت احراز جعلیت هبه نامه باطل خواهد شد.
۳- زمانی که واهب اهلیت نداشته باشد مثلا مجنون باشد، در صورت احراز جنون در زمان انجام هبه، عقد باطل خواهد شد.
۴- زمانی که احراز شود مالی که هبه شده متعلق به واهب نبوده است.
۵- زمانی که اثبات شود عقد هبه صوری واقع شده است.
هبه چیست؟ رجوع از هبه و موانع رجوع از هبه
عقد هبه یک عقد جایز است و هریک از طرفین می توانند آن را بهم بزنند. اما قانونگذار شرایطی را قرار داده است که در صورت احراز چنین شرایطی امکان رجوع از هبه توسط واهب امکانپذیر نخواهد بود.
این شرایط شامل:
۱- اگر پدر یا مادر مال خود را به فرزندان خود هبه کنند و یا فرزندان مال خود را به پدر یا مادر هبه کنند هبه قابل رجوع نیست.
۲- اگر هبه به صورت معوض واقع گردد و عوض هم تحویل داده شده باشد و یا انجام گردد امکان رجوع از هبه وجود نخواهد داشت.
۳- مالی که به متهب هبه شده است از مالکیت او خارج شود چه به صورت اختیاری و چه به صورت قهری. مثلا مال را بفروشد، در رهن بگذارد، ورشکست شود، به دیگری ببخشد.
۴- هرگاه در مالی که هبه شده تغییراتی حاصل شود. برای مثال شخص پارچه مبلی که هبه شده را عوض کند.
۵- اگر واهب یا متهب فوت کنند، واهب یا وراث واهب حسب مورد امکان رجوع نخواهند داشت.
۶- اگر کسی طلبی از دیگری دارد و طلب خود را به شخص بدهکار ببخشد امکان رجوع نخواهد داشت.
۷- اگر کسی مالی را تحت عنوان صدقه (یعنی در راه رضای خدا) به دیگری بدهد امکان رجوع نخواهد داشت.
هبه چیست؟ تفاوت هبه و صلح
گاهی انجام یک عمل حقوقی ممکن است معانی مختلفی داشته باشد اما با بررسی و تطبیق شرایط عنوان اصلی آن مصداق پیدا خواهد کرد مثلا عقد صلح و هبه دارای تفاوت هایی هستند که هر یک بیان می گردد:
۱- صلح یک عقد لازم است و هیچ یک از طرفین نمی توانند آن را بهم بزنند مگر اینکه شرایط فسخ یا ابطال وجود داشته باشد.
۲- صلح یک عقد معوض است یعنی باید دارای عوض باشد اما هبه اصولا یک عقد غیرمعوض است اما می توان در آن شرط عوض کرد.
۳- هبه بدون قبض و تصرف واقع نمی شود اما صلح بدون قبض، الزام آور و صحیح است.
۴- صلح می تواند جایگزین عقود بسیاری گردد اما هبه یک عقد مشخص شده قانونی است.
۵- صغیر و سفیه در هبه می توانند هبه بلاعوض را قبول کنند اما در صلح این امکان وجود ندارد.
اما هبه اصولا یک عقد غیرمعوض است اما می توان در آن شرط عوض کرد.
۳- هبه بدون قبض و تصرف واقع نمی شود اما صلح بدون قبض، الزام آور و صحیح است.
۴- صلح می تواند جایگزین عقود بسیاری گردد اما هبه یک عقد مشخص شده قانونی است.
۵- صغیر و سفیه در هبه می توانند هبه بلاعوض را قبول کنند اما در صلح این امکان وجود ندارد.
هبه چیست؟ تفاوت بین هبه نامه رسمی و عادی
آیا هبه نمودن حتما بایستی در قالب سند رسمی باشد؟ هبه نامه رسمی به هبه نامه ای گفته می شود که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم گردد و اگر هبه نامه در بنگاه، توسط وکیل یا توسط خود شخص تنظیم شود عادی و غیررسمی خواهد بود. هبه چه به صورت رسمی و چه به صورت عادی تنظیم شود دارای اعتبار است اما گاهی اثبات اعتبار اسناد عادی با مشکل همراه است که بهتر است اسناد به نحو رسمی تنظیم گردند. هبه نیز مانند کلیه عقود و قراردادها اگر به نحو رسمی تنظیم گردد دارای مزایای بسیاری نسبت به هبه نامه عادی خواهد بود. یکی از آن امتیازات این است که نسبت به هبه نامه رسمی نمی توان ادعای انکار یا تردید نمود در حالی که این ادعا درخصوص اسناد عادی امکان پذیر است و با مطرح کردن چنین ادعایی نسبت به هبه نامه عادی این موضوع مورد رسیدگی توسط دادگاه قرار خواهد گرفت.
