جزای نقدی چیست؟
جزای نقدی چیست؟ یکی از انواع مجازاتهای تعزیری است که میزان آن ، بسته به جرم ، متفاوت بوده و در یکی از درجات ۸ گانه مجازاتهای تعزیری ، جای خواهد گرفت . در صورت دارا بودن شرایط قانونی ، دادگاه می تواند بعضا میزان جزای نقدی را تخفیف داده یا تعلیق نماید . همچنین ، می توان از دادگاه تقاضای تقسیط آن را داشت علاوه بر حبس، شلاق، تبعید، محرومیت از حقوق اجتماعی، اعدام و…، جزای نقدی نیز یکی از مجازاتهایی است که با توجه به نوع جرم و سایر شرایط و اوضاع و احوال ممکن است برای مرتکب جرم در نظر گرفته شود و بر او تحمیل شود. یکی از پرسشهایی که وجود دارد آن است که این مجازات چگونه اعمال می شود و چنانچه مجرم فاقد قدرت مالی برای پرداخت آن باشد چه رفتاری با او به عمل می آید. جزای نقدی چیست؟
تفاوت های جبران خسارت با جزای نقدی
۱) خسارت از طرف شاکی خصوصی (مدعی خصوصی) مطالبه می شود و باید از طرف متهم یا محکوم علیه به شاکی خصوصی (یعنی فردی که جبران خسارت را مطالبه کرده است پرداخت شود) اما جزای نقدی یا غرامت را دادستان مطالبه می شود و این مبلغ به نفع دولت پرداخت می گردد.
۲) پرداخت جزای نقدی یا غرامت شخصی است بنابراین هرگاه مجرم قبل از پرداخت آن فوت کند از وراث وی قابل مطالبه نمی شود اما خسارت از وراث قابل مطالبه می باشد.
۳) پرداخت خسارت بر طبق اصول کلی مطالبه می شود به این معنی که هرگاه کسی موجب ضرر و زیان شخص دیگری شود بر طبق اصول کلی حقوق مدنی باید جبران خسارت نماید اما مطالبه جزای نقدی محتاج متن خاص قانونی و یا وضع قانونی است و در متن قانون باید لزوما پرداخت جزای نقدی به نفع دولت مقرر گردیده باشد.
انواع جزای نقدی:
جزای نقدی چیست؟ برای پرداختن به این موضوع که آیا اعسار از پرداخت جزای نقدی ممکن است یا خیر، ابتدا باید بدانیم اعسار یعنی چه؟ و معسر بودن دارای چه شرایطی است؟ اعسار از پرداخت جزای نقدی، نوعی از اعسار است .
جزای نقدی که به عنوان یکی از انواع مجازات های تعزیری شناخته می شود، برای دعاوی کیفری در قانون در نظر گرفته شده است. در صورتی که فردی مرتکب جرم شود، حسب مورد ممکن است که با مجازات جزای نقدی مواجه شود. حال در صورتی که محکوم علیه طبق حکم دادگاه به پرداخت جزای نقدی محکوم شده باشد، در صورتی که توانایی مالی برای تادیه آن نداشته باشد، می تواند درخواست اعسار بزند. چنانچه عدم تمکن مالی محکوم علیه، برای دادگاه محرز شود، امکان تقسیط جزای نقدی نیز وجود خواهد داشت.
شرایط استفاده از عفو برای محکومان به جزای نقدی در ذیل بیان شده است :
فرد محکوم نباید بیشتر از دو فقره سابقه محکومیت مؤثر کیفری داشته باشد .
محکومان نباید مرتکب جرم عمدی جدید مستوجب مجازات درجه یک تا پنج در ایام تحمل حبس یا در زمان مرخصی اعطایی بشوند .
نداشتن شاکی خصوصی و یا جلب رضایت وی و یا جبران ضرر و زیان شاکی خصوصی و زیان‌دیده (اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی) تا تاریخ ۳۱ / ۳ / ۱۳۹۷ .
عدم استفاده از عفو در محکومیت‌های قبلی و فعلی
ماده ۵۲۹ قانون آیین دادرسی کیفری مقرر می‌دارد: « هرکس به موجب حکم قطعی دادگاه به پرداخت جزای نقدی محکوم گردد و آن را نپردازد، اموال وی به وسیله مرجع اجرای حکم، شناسایی، توقیف و با رعایت مقررات راجع به مستثنیات دین از محل فروش آنها نسبت به اجرای حکم اقدام می‌شود. در صورت فقدان مال یا عدم شناسایی آن، مرجع اجرای حکم می‌تواند با توقیف بخشی از حقوق طبق قانون اجرای احکام مدنی یا تمام یا بخشی از سایر درآمدهای محکوم‌علیه برای وصول جزای نقدی اقدام مقتضی به عمل آورد. در صورت تقاضای تقسیط از جانب محکوم‌علیه و احراز قدرت وی به پرداخت اقساط، دادگاه نخستین که رأی زیر نظر آن اجرا می‌شود می‌تواند با اخذ تضمین مناسب امر به تقسیط نماید. هرگاه اجرای حکم به طرق مذکور ممکن نگردد با رعایت مقررات مربوط به مجازاتهای جایگزین حبس به ترتیب زیر عمل می‌شود:
الف – در جزای نقدی تا ۱۵ میلیون ریال، هر ۳۰ هزار ریال به یک ساعت انجام خدمات عمومی رایگان تبدیل می‌شود.
ب – در جزای نقدی بالای ۱۵ میلیون ریال، همچنین در صورت عدم شرایط اجرای بند (الف) این ماده، هر ۳۰۰ هزار ریال به یک روز حبس تبدیل می‌شود.
تبصره ۱- چنانچه محکوم‌علیه قبل از صدور حکم محکومیت قطعی به جزای نقدی، به دلیل اتهام یا اتهامات مطرح در پرونده در بازداشت بوده باشد، دادگاه پس از تعیین مجازات، ایام بازداشت قبلی را در ازای هر ۳۰۰ هزار ریال یک روز از مجازات تعیین‌شده کسر می‌کند.
قضات اجرای احکام موظف‌اند رعایت مراتب فوق را به هنگام اجرای حکم، مراقبت نمایند و در صورت عدم رعایت، خود اقدام کنند.
تبصره ۲- صدور حکم تقسیط جزای نقدی یا تبدیل آن به مجازات دیگر مانع استیفای مابازای بخش اجرانشده آن از اموالی که بعدا از محکوم‌علیه به دست می‌آید، نیست.
تبصره ۳- هرگاه محکوم‌علیه ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ احضاریه قاضی اجرای احکام کیفری برای پرداخت جزای نقدی حاضر شود، قاضی اجرای احکام می‌تواند او را از پرداخت بیست درصد جزای نقدی معاف کند. دفتر قاضی اجرای احکام کیفری مکلف است در برگه احضاریه محکوم‌علیه معافیت موضوع این تبصره را قید کند».
بر اساس متن ماده و تبصره ۲ آن، تقسیط جزای نقدی و تبدیل جزای نقدی به حبس یا به خدمات عمومی رایگان به حکم دادگاه بدوی نیازمند است
در رویه قضایی
نظریه مشورتی شماره ۷/۹۳/۱۴۲۹ مورخ ۱۳۹۳/۰۶/۱۸ اداره کل حقوقی قوه قضائیه: سؤال _ احتراماً فردی پس از گذراندن دوره محکومیت خود و مستهلک شدن جزای نقدی در مورد رد مال که مبلغ یک میلیارد و دویست میلیون تومان می‌باشد، دادخواست اعسار ارائه نموده و رای بر اعسار وی به صورت مطلق صادر گردیده‌است. آیا این شخص را قبل از قطعیت حکم می‌توان آزاد کرد؟
پاسخ: با صدور حکم اعسار محکومٌ علیه، زندانی بلافاصله باید از زندان آزاد شود، هرچند که حکم غیر قطعی باشد
لغو حکم تقسیط جزای نقدی
رویه معمول در اجرای احکام به این شکل می‌باشد که با درخواست تقسیط جزای نقدی، پس از اخذ وثیقه معادل میزان جزای نقدی، تقسیط صورت می‌گیرد. در صورت جلسه‌ای که به امضای محکوم‌علیه می‌رسد معمولاً این امر تصریح می‌شود که اگر فرد از پرداخت هر قسط خودداری کند تمام جزای نقدی از مبلغ وثیقه وصول می‌گردد.
در قانون
به موجب ماده ۵۳۲ قانون آیین دادرسی کیفری: «در صورت صدور حکم مبنی بر تقسیط جزای نقدی و عدم پرداخت به موقع اقساط از سوی محکومٌ علیه، با اعلام قاضی اجرای احکام، حکم تقسیط به وسیله دادگاه صادرکننده حکم قطعی لغو می‌شود و برای اجرای حکم اقدام قانونی مقتضی انجام می‌گیرد.»
در رویه قضایی
نظریه شماره ۷/۱۶۹۴_ ۱۳۷۳/۳/۴ اداره حقوقی قوه قضاییه: در صورتی که با توافق و تقسیط جزای نقدی، محکوم‌علیه از پرداخت اقساط خودداری کند، محکوم‌علیه دستگیر و بابت باقیمانده جزای نقدی به زندان اعاده می‌گردد. لیکن در مواردی که محکوم‌علیه برای پرداخت جزای نقدی وثیقه داده باشد، در صورت عدم پرداخت به مقاماتی که حکم را اجرا می‌نمایند با استفاده از وثیقه و موافق مقررات آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی، با فروش مورد وثیقه حقوق دولت را نسبت به جزای نقدی استیفا نمایند.
