معاملات محجور
وضعیت معاملات محجورین
در موارد بسیاری پیش آمده است که مثلا پدر نسبت به اموال خود معاملاتی را انجام میدهد و فرزندان پس از اطلاع و باتوجه به انجام شدن یک معامله نابرابر که نشان از عدم آگاهی کامل فرد معامله کننده یعنی پدر نسبت به قرارداد انجام شده میباشد عنوان بطلان معامله به دلیل محجوریت را اعلام مینمایند حال در این گفتار اقدام به شرح این موضوع (معاملات محجور) میپردازیم.
اگر کسی صغیر، مجنون یا سفیه باشد، محجور است. پس حجر ناشی از یکی از سه مورد پیش گفته میباشد که در ادامه به توضیح هر کدام از محجورین پرداخته خواهد شد.
تعریف چند عنوان برای توضیح وضعیت معاملات محجور (از جمله صغیر) لازم است.
معاملات محجور
معامله باطل
معامله‌ای که بنا به عدم وجود شرایط اساسی، مثل عدم قصد و اراده به طور کلی منعقد نشده باشد. یعنی معامله باطل از ابتدا تشکیل نشده است.
معامله غیر نافذ
معامله‌ای که نه باطل است و نه صحیح؛ حالت برزخی داشته، و اگر تنفیذ شود به معامله صحیح تبدیل خواهد شد و اگر رد شود به معامله باطل.
تملیک
یعنی مالک گردانیدن کسی؛مثلا اگر “ب ” ماشین خود را به “ج”تملیک کند، یعنی مالکیت ماشینش را به شخص “ج” منتقل کرده است. طرف مقابل تملیک کننده، کسی است که مورد معامله را تملک می‌کند؛ در مثال پیش رو “ج” ماشین را تملک می‌کند.
معامله معوض
معامله‌ای که در آن عوضی در برابر عوضی قرار می‌گیرد؛ مثلا در عقد بیع (خرید و فروش) کالا یا چیزی در برابر پولی قرار می‌گیرد؛ پول و کالا هر یک، عوض‌اند.
حال اگر در معامله‌ای یه عوض داده (و متعاقبا گرفته) شد آن معامله را بلاعوض گویند. مثلا: در هبه، هدیه‌ای به دیگری داده می‌شود بی آن که چیزی از او گرفته شود.
انواع محجورین
صغیر
صغیر، کسی است که به سن بلوغ شرعی نرسیده است.
در دختران سن بلوغ ۹ سال تمام قمری (حدود ۸ سال و ۸ ماه و ۲۰ روز شمسی) میباشد و در پسران سن بلوغ ۱۵ سال تمام قمری (حدود ۱۴ سال و ۶ ماه و ۱۵ روز شمسی) است.
صغیر بر دو نوع است:
• اول؛ صغیر غیر ممیز؛ صغیری که خوب را از بد و سود را از زیان نمی‌تواند تشخیص دهد؛ به تعبیری صغیر غیر ممیز امکان تشخیص درست امور پیرامون خود را ندارد.
• دوم؛صغیر ممیز؛ صغیری است که قدرت تشخیص خوب را از بد و سود را از زیان دارد.
تشخیص ممیز بودن یا نبودن صغیر با دادگاه است اما اصولا رویه قضایی کشور، “هفت سالگی” را سن تمیز می‌داند.
وضعیت معاملات صغیر
اگر صغیر “غیر ممیز” باشد به دلیل عدم قصد معاملاتش باطل است. از آن رو که معامله از قصد و اراده تشکیل می‌شود و حال آن که صغیر غیر ممیز فاقد قصد و اراده است. اگر صغیر، ممیز باشد اصولا معاملاتش غیر نافذ است اما دو استثنا وجود دارد:
اول، تملکات بلاعوض صغیر ممیز، (مثل اینکه به وی هبه شود) صحیح است. اما تملیکات بلاعوض صغیر ممیز (مثل هبه دادن وی به دیگری) باطل است.
نکات تکمیلی
• اگر کسی صغیر باشد، اصولا معاملات وی (به جز معاملاتی که باطل است) نیاز به تنفیذ و اجازه سرپرست قانونیش (ولی، وصی یا قیم) دارد.
• سرپرست صغیر در خصوص اموال صغیر امین میباشد؛ یعنی فقط در فرض تقصیر ضامن و مسئول تلف و نقص و عیب اموال است.
• فقط پدر یا جد پدری می‌تواند برای صغیر وصی معین کند.
• هرگاه ولی قهری طفل (پدر یا جد پدری) رعایت غبطه (مصلحت) صغیر را ننماید و مرتکب اقداماتی شود که موجب ضرر مولی علیه (صغیر) گردد به تقاضای یکی از اقارب وی‌و یا به درخواست رئیس حوزه قضایی پس از اثبات، دادگاه ولی مذکور را عزل و از تصرف در اموال صغیر منع و برای اداره امور مالی طفل فرد صالحی را به عنوان قیم تعیین می‌نماید.
• اگر کسی مالش را به صغیر غیر ممیز بسپارد، صغیر غیر ممیز مسئولیتی در قبال ناقص یا تلف شدن مال ندارد.
مجنون
مجنون کسی است که قدرت درک و عقل ندارد و به نوعی ارتباطش با عالم خارج قطع شده است.
انواع مجنون
مجنون بر دو نوع است:
• مجنون دائمی، که به طور کلی در حال جنون به سر می‌برد
• و مجنون ادواری، که در دوره‌های زمانی خاص دچار جنون می‌شود و بعد به حالت عادی برمی‌گردد و اصل بر این است که مجنون ادواری در حال جنون میباشد.
وضعیت معاملات مجنون
معاملات مجنون دائمی، به این علت که فاقد قصد و اراده است باطل می باشد. ولی معاملات مجنون ادواری به شرط آن که ثابت شود در حال افاقه (در حالت عادی) بوده است صحیح است.
سفیه
کسی است که به علت مشکلات مغزی یا روانی شعور معاش را از دست داده و توانایی اداره معقول امور مالیش را ندارد.
شخص سفیه، ۳ ویژگی دارد:
• عاقل است (مجنون نیست)
• بالغ است (صغیر نیست)
• لکن شعور معاش ندارد. مثلا ممکن است خانه‌اش را که دو میلیارد تومان ارزش دارد به مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان به دیگری بفروشد بدون آن که متوجه زیان مالی خود شود.
برای تشخیص سفاهت دادگاه یا کمیسیون پزشکی قانونی سوالاتی در حیطه امور مالی می‌کند. مثلا می‌پرسد اگر ۱۰۰ میلیون داشته باشی با آن چه می‌کنی؟
وضعیت معاملات سفیه
معاملات مالی سفیه غیر نافذ بوده، نیاز به تنفیذ سرپرستش دارد. منظور از معاملات مالی، معاملاتی است که در آن مالی جابه‌جا می‌شود و هدف اصلی در آن جابه‌جایی مال است؛ معاملات و قراردادهای غیر مالی سفیه صحیح است.
مثلا سفیه می‌تواند ازدواج کند بدون آن که تنفیذی بخواهد؛ نکته مهم آن که مهریه توافقی سفیه و همسرش نیاز به تنفیذ سرپرست سفیه دارد.
