تعریف
معامله فضولی، یک معامله است که مالک اصلی ملک ، از انجام معامله اطلاعی ندارد یا برای انجام معامله رضایت نداده است. بنابراین فرد دیگری بدون داشتن صلاحیت و اختیار قانونی، اقدام به فروش مال نموده است.
نظر قانون در مورد معامله فضولی
معامله به مال غیر، جز به عنوان ولایت یا وصایت یا وکالت، نافذ نیست.
ولو این که صاحب مال باطناً راضی باشد اما اگر مالک یا قائم‌مقام او پس از وقوع معامله آن را اجازه کرد، در این صورت معامله، صحیح و نافذ می شود.
بطلان معامله فضولی
اگر بعد از انجام یک معامله از جمله فروش ملک، مالک قرارداد فروش ملک را تأیید کند قرارداد معتبر است.
اما بطلان معامله فضولی زمانی مطرح می شود که مالک از معامله آگاهی یافته ولی آن را تأیید نمی کند که در این صورت قرارداد باطل و آن معامله فضولی خواهد بود.
معامله فضولی در دو وضعیت باطل خواهد شد:
الف) هر گاه مالک بعد از اطلاع از انجام معامله، عدم رضایت خود را نسبت به آن اعلام نماید، معامله باطل می‌شود.
ب) چنانچه وکیل بعد از باطل شدن وکالتنامه خود ، بر اساس آن اقدام به معامله کند، معامله انجام گرفته به دلیل عدم رضایت موکل باطل می‌شود.
معامله غیرنافذ به چه معنا است؟
معامله‌ای که دچار نقص است نه صحیح است و نه باطل. برای صحیح شدن معامله لازم است نقص در معامله برطرف شود. یعنی آن عاملی که موجب غیرنافذ شدن معامله شده است. در معامله فضولی نیز عدم رضایت مالک ، همان نقص محسوب می شود. بنابراین به محض اینکه مالک نسبن به معامله رضایت دهد نقص برطرف شده و معامله صحیح می‌شود.
در صورت ایجاد معامله فضولی دو حالت ایجاد می شود:
- مالک اصلی پس از اطلاع، معامله را تنفیذ (تایید) می نماید در این حالت، قرارداد معتبر می باشد.
- مالک اصلی پس از اطلاع، معامله را رد می نماید در این صورت، قرارداد باطل است.
آیا معامله فضولی باطل است؟
از نظر حقوقی معامله فضولی باطل نیست و غیرنافذ است. وقتی می گوییم غیرنافذ است یعنی اینکه اگر مالک ملک، این معامله را قبول کند، معامله صحیح خواهد بود ولی اگر معامله را قبول نکند، باطل می شود. در این ارتباط ماده ۲۴۷ قانون مدنی بیان داشته است:
“معامله به مال غیر، جز به عنوان ولایت یا وصایت یا وکالت، نافذ نیست؛
ولو این که صاحب مال باطناً راضی باشد اما اگر مالک یا قائم مقام او پس از وقوع معامله آن را اجازه کرد، در این صورت معامله، صحیح و نافذ می شود.”
نتیجه اینکه در صورتیکه مالک ملک، معامله فضولی را قبول نکند
باید دادخواست تایید بطلان قرارداد را از طریق دفاتر خدمات قضایی به دادگاه تقدیم کند.
دادگاه پس از وصول دادخواست و در وقت رسیدگی مقرر، پس از بررسی مدارک خواهان،
در صورت احراز بطلان، حکم به تایید بطلان معامله صادر می نماید.
در دعوای بطلان معامله به جهت فضولی بودن خواهان، حسب مورد مالک یا خریدار ملک است
و خواندگان نیز حسب مورد مالک، خریدار و فروشنده (فضول) ملک می باشند. دادگاه محل وقوع ملک، یعنی جایی که ملک در آنجا واقع شده است دادگاه صالح برای رسیدگی به این دعوا می باشد.